Bostonka u dzieci: Co to za choroba?

Bostonka, nazwana potocznie od epidemii w rejonie Bostonu, to choroba zakaźna, którą lekarze nazywają chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD – Hand, Foot and Mouth Disease). Wywołują ją wirusy i jednym z typowych objawów jest wysypka pojawiająca się właśnie na dłoniach, stopach i w ustach dziecka. Nazwa „choroba brudnych rąk” mówi już sporo o tym, jak łatwo się nią zarazić. Zrozumienie tej choroby pomaga szybciej ją zauważyć i złagodzić jej objawy.

Zazwyczaj bostonka przebiega lekko, objawy same znikają w ciągu 7-10 dni, nie pozostawiając śladów. Rzadziej mogą pojawić się powikłania, szczególnie u dzieci z osłabioną odpornością. Dlatego warto znać objawy, sposoby zarażenia oraz metody radzenia sobie z dolegliwościami, aby dziecko jak najszybciej poczuło się lepiej.

Jaki wirus wywołuje bostonkę?

Bostonkę powodują wirusy z rodziny enterowirusów, a najczęściej spotykane to różne typy wirusa Coxsackie (szczepy A i B, np. A5, A9, A10, A16 oraz B1, B3), rzadziej enterowirus 71 (EV71). Te wirusy łatwo się przenoszą, przez co choroba szybko rozchodzi się tam, gdzie dzieci mają ze sobą kontakt.

Jest sporo różnych typów tych wirusów. Jeśli ktoś raz zachoruje na bostonkę, dalej może złapać ją ponownie, bo infekcja jednego szczepu nie daje odporności na inne. Zwykle pierwsza choroba jest najbardziej dokuczliwa.

Dlaczego dzieci najczęściej mają bostonkę?

Bostonka najczęściej atakuje dzieci do 10. roku życia, szczególnie te poniżej 5 lat. Najmłodsi nie mają jeszcze w pełni wykształconej odporności, chętnie bawią się razem, wymieniają zabawki, a ręce i przedmioty lądują u nich w buzi. Higieniczne nawyki u maluchów dopiero się kształtują, stąd szybkie rozprzestrzenianie się choroby w żłobkach, przedszkolach czy na placach zabaw. Najwięcej zakażeń jest od późnej wiosny do jesieni.

Układ odpornościowy małych dzieci musi się nauczyć bronić przed wieloma wirusami, stąd większa podatność na choroby. Starsze dzieci i dorosłych bostonka dotyka rzadziej, ale może przebiegać u nich ciężej.

Jak można się zarazić bostonką?

Bostonka bardzo łatwo się przenosi, szczególnie tam, gdzie dużo dzieci bawi się razem. Wirusy Coxsackie szybko przechodzą z jednej osoby na drugą i są odporne na warunki zewnętrzne. Nie ma szczepionki, dlatego bardzo ważne jest przestrzeganie czystości rąk i przedmiotów.

Nawet regularne mycie rąk nie daje całkowitej pewności, że nie dojdzie do zakażenia, ponieważ dzieci często nie są w stanie unikać kontaktu z wirusem.

Drogi przenoszenia wirusa

• Kropelkowa: Wirus jest w ślinie i wydzielinie z nosa chorej osoby. Przy kichaniu, kaszlu czy rozmowie przedostaje się do powietrza i łatwo go wdychają inne osoby.
• Fekalno-oralna (“brudne ręce”): Wirus przenosi się z kału, przez zanieczyszczone przedmioty czy powierzchnie. Wystarczy, że dziecko dotknie takich przedmiotów, a potem buzi. Wirus może zostać w kale przez kilka tygodni po zniknięciu objawów, dlatego zaraża nawet, jeśli dziecko czuje się już dobrze. Wirusy są obecne także w płynie z pękniętych pęcherzyków na skórze. Czasami do infekcji dochodzi przez kontakt z wodą w basenach czy kąpieliskach.

Ile trwa zarażanie i okres wylęgania?

• Okres wylęgania (czyli od zakażenia do objawów): 3-5 dni.
• Kiedy chory zaraża najbardziej: Głównie przez pierwsze dni z gorączką i wysypką (7-10 dni). Jednak wirus może być obecny w ślinie i kale nawet kilka tygodni po ustąpieniu objawów, więc dziecko wciąż może zakazić innych.

Objawy bostonki u dzieci – jak je rozpoznać?

Początkowo objawy bostonki są nieswoiste, łatwo je pomylić z przeziębieniem. Z czasem pojawiają się jednak zmiany typowe dla tej choroby, które pomagają rozpoznać, co dolega dziecku. Zawsze, gdy coś budzi niepokój, warto skonsultować się z pediatrą.

Jakie są fazy bostonki?

Jak wygląda wysypka?

• Wysypka pojawia się na dłoniach, podeszwach stóp, a także w ustach.
• Początkowo to czerwone plamki, później zamieniają się w pęcherzyki z przezroczystym lub mlecznym płynem. Mogą pękać i boleć, szczególnie w ustach.
• Wysypka nie swędzi, chociaż czasem dziecko odczuwa ból.
• Zmiany mogą też wystąpić na pośladkach, kolanach, łokciach czy w okolicy narządów płciowych.
• W ustach powstają owrzodzenia – dziecko może nie chcieć jeść i pić.

Bostonka a gorączka – co warto wiedzieć?

• Gorączka jest jednym z pierwszych, częstych objawów.
• Najczęściej nie przekracza 39°C i mija w ciągu 2 dni.
• Są przypadki, gdy bostonka przebiega bez gorączki lub bardzo łagodnie.
• Nawet bezgorączkowe dzieci mogą zarażać innych.

Objawy bostonki u niemowląt

• Niemowlęta mogą mieć gorszy apetyt, być apatyczne i osłabione.
• Zmiany w ustach sprawiają im większy ból, więc łatwo o odwodnienie.
• Gorączka bywa umiarkowana.
• Przy podejrzeniu choroby u noworodka trzeba szybko zgłosić się do lekarza, czasami potrzebna jest hospitalizacja.

Z jakimi chorobami można pomylić bostonkę?

Bardzo często bostonkę myli się z innymi dziecięcymi chorobami. Kiedy trzeba ją odróżnić, przydają się te wskazówki:

Bostonka vs. ospa wietrzna

Bostonka vs. szkarlatyna

• Szkarlatyna wywoływana przez bakterie, nie wirusy, więc wymaga antybiotyku.
• Wysypka zaczyna się na tułowiu, nie ma jej na dłoniach i stopach.
• Typowy “malinowy język” i jasny trójkąt pomiędzy nosem a ustami (tzw. trójkąt Fiłatowa).
• W bostonce zmiany w jamie ustnej są inne, nie występuje malinowy język.

Bostonka a wyprysk potnicowy i angina

• Wyprysk potnicowy powoduje pęcherzyki na dłoniach i stopach, ale bardzo swędzą i nie towarzyszą im objawy ogólne, jak gorączka.
• Ból gardła występuje zarówno w bostonce (zwłaszcza z pęcherzami w ustach), jak i w anginie. Angina bakteryjna daje silny ból i gorączkę oraz wysięk na migdałkach, a brak wysypki na dłoniach i stopach.

Rozpoznawanie bostonki

Rozpoznanie bostonki nie jest trudne dla pediatry. Najważniejsze jest obejrzenie typowych zmian na skórze i w jamie ustnej oraz wywiad z rodzicem. Badania dodatkowe zleca się tylko w nietypowych przypadkach.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

• Gdy objawy trwają ponad 10 dni lub stan dziecka się pogarsza.
• Jeśli gorączka jest wysoka i nie ustępuje po lekach.
• Przy problemach z piciem, suchości w ustach, rzadko oddawanym moczu (ryzyko odwodnienia).
• Jeśli choroba dotyczy noworodka lub kobiety w ciąży.
• Gdy pojawią się duszności, bóle w klatce, silna apatia, drgawki lub sztywność karku.

Jak wygląda badanie?

• Lekarz sprawdza jamę ustną (czy są pęcherze, owrzodzenia), dłonie, stopy i inne miejsca na wysypkę.
• Ważna jest rozmowa o czasie i kolejności objawów oraz kontakcie z osobami chorymi.
• Badania laboratoryjne (np. badanie krwi czy wykrywanie wirusa) wykonuje się tylko w wyjątkowych przypadkach.

Jak długo trwa bostonka?

Całość – od zakażenia do pełnego wyzdrowienia – trwa zwykle od 7 do 15 dni.

• Okres wylęgania: 3-5 dni, bez objawów.
• Wysypka i inne objawy: 7-10 dni.
• Gojenie się zmian: kilkanaście dni po ustąpieniu wysypki.

Przebieg jest łagodny i nie wymaga leczenia antybiotykami.

Jak długo dziecko zaraża?

• Najbardziej zaraźliwe jest podczas gorączki i widocznej wysypki.
• Po ustąpieniu objawów wirus może zostać w kale i ślinie przez kilka tygodni – pamiętaj o częstym myciu rąk.
• Dziecko powinno być w domu do momentu ustąpienia wysypki i gorączki.

Leczenie bostonki – co można zrobić?

Nie ma specjalnego leku na bostonkę, a antybiotyki nie pomogą. Leczenie skupia się na zmniejszaniu objawów i dbaniu o dobre samopoczucie dziecka.

Co można zrobić w domu?

• Dawać dziecku leki na gorączkę i ból (paracetamol lub ibuprofen, ale nie ibuprofen przy podejrzeniu ospy).
• Zapewniać dużo płynów, najlepiej chłodnych, podawanych małymi porcjami.
• Dbać o odpoczynek i unikać wysiłku.
• Podawać miękkie, łatwe do przełknięcia potrawy, np. zupę-krem, puree, jogurt naturalny, budyń, galaretkę, gotowane jajka na miękko.
• Unikać gorących, ostrych i kwaśnych potraw, twardych przekąsek.
• W przypadku dokuczliwego świądu lekarz może zalecić lek przeciwuczuleniowy.
• Często myć ręce, dezynfekować zabawki i powierzchnie, nie dzielić ręczników i sztućców.

Jak pielęgnować zmiany na skórze?

• Zmiany raczej nie swędzą, ale gdy pęcherzyki pękną, można stosować dostępne w aptece płyny odkażające z oktenidyną.
• Na bolesne zmiany w jamie ustnej warto użyć żelu lub sprayu łagodzącego (zgodnie z ulotką, dla dzieci).
• Jeśli skóra łuszczy się po chorobie, smarować ją emolientami czy kremami łagodzącymi.

Czy dziecko podczas choroby można kąpać?

• Kąpiele są dozwolone (nawet wskazane), pod warunkiem, że zmiany nie są otwarte i nie sączą się.
• Używaj letniej wody i delikatnych, najlepiej hipoalergicznych kosmetyków.
• Po kąpieli delikatnie osusz skórę ręcznikiem.
• Unikaj basenów i wspólnych kąpielisk w trakcie choroby.

Powikłania po bostonce – co mogą oznaczać?

Większość dzieci zdrowieje bez problemów, ale czasami mogą pojawić się dodatkowe kłopoty:

• Odwodnienie: Dziecko z bolesnymi zmianami w ustach może nie chcieć pić. Objawy to mało oddawanego moczu, brak łez, suchość w ustach, apatia. Trzeba wtedy pilnie skontaktować się z lekarzem.
• Nadkażenie bakteryjne: Drapanie krostek powoduje ranki, które mogą się zakazić. Wtedy mogą być potrzebne antybiotyki.
• Rzadkie powikłania: Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu – ból głowy, drgawki, sztywność karku – wymagają szybkiego kontaktu z lekarzem. U dorosłych może wystąpić zapalenie mięśnia sercowego.
• Złuszczenie paznokci (onychomadeza): Paznokieć może po chorobie zejść, najczęściej po 1,5 miesiąca. Odrośnie sam, nie trzeba leczenia.

Jak dbać o profilaktykę?

Nie ma szczepionki przeciwko bostonce, więc trzeba dbać o czystość i odporność:

• Uczyć dzieci regularnego i dokładnego mycia rąk wodą z mydłem przez co najmniej 20 sekund.
• Dezynfekować zabawki i powierzchnie w domu, szczególnie jeśli ktoś był chory.
• Unikać wzajemnego pożyczania sobie sztućców i ręczników.
• Chore dzieci powinny być izolowane do czasu aż wysypka zniknie.
• Dbać o dietę bogatą w warzywa, owoce, białko i zdrowy sen oraz ruch.

Czy można zachorować na bostonkę więcej niż jeden raz?

• Tak, ponieważ jest wiele szczepów wirusów – po przechorowaniu jednego, nie ma odporności na inne.
• Pierwszy przebieg zwykle jest najcięższy, ale kolejne zakażenia są nadal możliwe.

Najczęstsze pytania rodziców o bostonkę

Czy zawsze pojawia się gorączka?

• Zwykle tak, szczególnie na początku, ale nie jest to regułą. Nawet przy niewielkich lub braku objawów dziecko może zarażać.

Czy można wyjść z chorym dzieckiem na dwór?

• Kiedy dziecko czuje się źle i ma gorączkę, powinno zostać w domu.
• Po poprawie, spacer (poza skupiskami ludzi) jest możliwy, ale nadal trzeba bardzo dbać o higienę.
• Unikać placów zabaw, sklepów i kontaktów z innymi dziećmi aż do ustąpienia objawów – zakażenie może przenosić się nawet po zniknięciu wysypki, głównie fekalno-oralnie.

Co warto mieć w domowej apteczce przy bostonce?

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe dla dzieci: paracetamol, ibuprofen (ale nie przy ospie!).
• Żele i spraye łagodzące i odkażające do jamy ustnej.
• Płyny odkażające na skórę, np. z oktenidyną.
• Emolienty do smarowania skóry po chorobie.
• Roztwory elektrolitów do picia przy ryzyku odwodnienia.
• Miękka szczoteczka do zębów.
• Delikatne mydło i papierowe ręczniki.
• Termometr do kontrolowania temperatury.

Zawsze przed podaniem jakiegokolwiek leku sprawdź dawkowanie i dopytaj lekarza lub farmaceutę.